Yeni Çek Yasası'nın temel özelliği çeklerin bundan böyle güvenilir bir ödeme aracı olmasını sağlamaktır. Ancak yine söz konusu yasanın gerekçesinde de ifade edildiği üzere uygulamada "hamiline çek, vergi denetiminde vergi yönetimine güçlükler çıkarmakta, bu çekin nakit gibi dolaşımı, işlemler zincirinin yani kayıtdışı işlem sürecinin izlenilmesini imkânsız hale getirerek, karapara aklamasında ve terörün finansmanında etkili rol oynamaktadır." Bu her iki sorun da uluslararası nitelik taşımakta, ticari işlemleri sorunlu hale getirmektedir. Bunun sonucu olarak hamiline çek uluslararası sözleşmelerde de risk oluşturması açısından yer almaya başlamıştır.
Financial Action Tast Force of Money Laundering (FATF/Karapara Aklanması Hakkında Aksiyon) 91/308/EEC sayılı Avrupa Topluluğu Yönelgesi, Birleşmiş Milletler Terorism Order 2001 gibi aksiyon ve sözleşmeler konuyla ilgili bulunmaktadır.
Uygulamada hamiline çek, Gelir İdaresi Başkanlığı'nın deneyimlerine ve somut olay gerçeğine göre kayıtdışı ekonomiye yardımcı bir araç olarak işlev görmektedir.
Yeni çek yasası hazırlanırken gerekçesinde de vurgulandığı üzere Cenevre Yeknesak Yasası'na titizlikle uyularak hamiline yazılacak çeklerin renklerinin ve boyutlarının diğer çeklerden ayırt edilebilecek şekilde farklı ve hamiline çeklerin ayrı bir çek hesabıyla çalışması ile ilgili özel düzenleme yapılması ilke olarak benimsenmiştir. Bu bağlamda bankanın hamiline çek kullanacak müşterilerine çek hesabı açarken, bu hesapla ilgili olarak müşterilerine rengi ve boyutları, emre ve nama yazılı çeklere nazaran değişik çek defterleri vermesi, hamiline çek hesabının hareketlerini dönemsel olarak Gelir İdaresi Başkanlığı'na bildirmesi gibi düzenlemelerin çek yasası içinde yer verilmesi düşünülmüştür.
Bu çerçevede emre veya nama yazılacak çeklere ilişkin çek yapraklarının hamiline düzenlenmesi halinde de bu çek yapraklarının geçerliliğini koruması, buna karşılık da söz konusu çeklerden Gelir İdaresi Başkanlığı'nın haberdar edilmesi suretiyle durumun inceleme konusu yapılmasını sağlamak, dolayısıyla yapılan işlemin gerçek mahiyetinin belirlenmesine de ortam hazırlanması gibi düzenlemelere yasa maddeleri içinde yer verilmesi öngörülmüştür.
5941 sayılı Yeni Çek Yasası'nın 2/6'ncı maddesi uyarınca "Çek defterlerinin baskı şeklini belirleyecek esaslar Maliye Bakanlığı, Türkiye Bankalar Birliği ve Türkiye Katılım Bankaları Birliği'nin görüşü alınarak TC Merkez Bankası'nca Resmi Gazete'de yayımlanacak bir tebliğ" ile düzenlenecektir.
Söz konusu yasal düzenleme gereği olarak "Tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekler, açıkça ayırt edilebilecek biçimde" bastırılacaktır. "Hamiline düzenlenecek çekler için sadece bu çeklere ilişkin işlemlerin işlendiği ayrı çek hesapları" açılacaktır. Hamiline düzenlenecek çeklerde, hamiline çek defteri yapraklarının kullanılması gerekmektedir. Bu bağlamda da "Çek yapraklarının üzerinde hamiline ibaresi" matbu (basılı) olarak yer alacaktır.
Karşılığı bulunan çek, hesabın bulunduğu muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin varsa vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödenecektir.
Çek Yasası'nın 4'üncü maddesinde hükme bağlandığı üzere "Hamiline çek hesabı sahiplerinin açık kimlikleri, adresleri, vergi kimlik numaraları, bu hesaplardan ödeme yapılan kişilere ait bu bilgiler ile bu kişilere yapılan ödemelerin tutarları ve üzerinde kimlik numarası bulunmayan çeklere ilişkin bilgiler, ilgili bankalar tarafından dönemler itibariyle Gelir İdaresi Başkanlığı'na elektronik ortamda" bildirilecektir. Konuya ilişkin bildirim dönemleri ve süreleri Türkiye Bankalar Birliği ve Türkiye Katılım Bankaları Birliği'nin görüşleri alınarak Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenecektir.
Diğer yandan bankalar, hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan hamiline çek düzenlendiğini tespit etmeleri halinde, mevcut delilleriyle birlikte durumu, tespit tarihinden itibaren en geç bir hafta içinde cumhuriyet başsavcılığına ve Gelir İdaresi Başkanlığı'na bildirmekle yükümlü kılınmışlardır. (5941 sayılı Çek Yasası Madde: 4/3)
Çek Yasası'nın 7/9'uncu maddesinde yer alan düzenlemeler gereği olarak da "Hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan hamiline çek düzenleyen kişi, bu aykırılığı içeren herhangi bir çekle ilgili olarak, bir yıla kadar hapis cezası" ile cezalandırılacaktır.
Mevcut yasal düzenlemelerden de anlaşılacağı üzere yeni yasa hamiline düzenlenecek çekleri diğer çeklerden şeklen ayırmayı hüküm altına almış olup, bankaların da bu konuda hem takipçi olmasını ve hem de hamiline çek düzenlemesine aykırı işlemleri ilgili makama bildirme görevini üstlenmesini öngörmüştür.
Hamiline düzenlenecek çeklerin diğer çeklerden ayırt edilebilecek şekilde basılması ve kullanılmasını öngören yasal düzenleme ile Çek Yasası'nda özel olarak düzenlenmiş bulunan ceza maddesi kayıtdışı ekonominin önüne geçmek ve yolsuzlukla mücadele etmek amacına yöneliktir.
Yazar: VEYSİ SEVİĞ
)
