YATIRIM TEŞVİK MEVZUATI HAKKINDA GENEL AÇIKLAMALAR (YT-1)
Tasarrufların katma değeri yüksek, ülkemizin ihtiyaç duyduğu yatırımlara yönlendirilmesi, üretim, istihdam ve uluslararası rekabet gücünün artırılması amacıyla yatırımlara verilen devlet desteklerinin tarihi ülkemizde çok eskilere dayanmaktadır. Zaman içinde günün koşullarına göre, uluslararası doğrudan yatırımların artması, araştırma ve geliştirme içeriği yüksek yatırımların özendirilmesi gibi konularda teşvik mevzuatında sürekli güncellemeler olmuştur.
Bu yazıdaki amacım, güncel Yatırım Teşvik Mevzuatı hakkında genel açıklamalar yapmak olduğu için, çok detaya girmeden, 2009 yılında yeni teşvik sistemi olarak uygulamaya konulan ve 2012 tarihinde kapsamlı olarak değişen, diğer amaçların yanında bölgesel gelişmişlik farklarını da azaltmayı hedefleyen yatırım teşvik sisteminin birçok işletmede uygulanabilecek kısmını anlatmak olacaktır. Proje bazlı teşvik sistemi, cazibe merkezleri programı, hamle programı gibi daha spesifik konular bu yazı kapsamı dışında bırakılmıştır.
İlgili Mevzuat;
Yukarıdaki çerçeve kapsamında güncel Yatırım Teşvik Mevzuatı dediğimizde anlaşılması gereken, 19.06.2012 tarihinde resmi gazetede yayımlanan 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar ve 20.06.2012 tarihinde yayımlanan 2012/1 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Kararın Uygulamasına İlişkin Tebliğ olmalıdır.
Yayımlandığı günden bu güne kadar bu kararname ile ilgili birçoğu önemli ve kapsamlı değişiklikler olmak üzere tam 30 defa değişiklik yapılmıştır.
Yatırım Teşvik Belgesi;
Yatırım teşvik sisteminin sağladığı desteklerden sadece yatırım teşvik belgesine bağlanmış yatırımlar yararlanabilir. Yatırım teşvik belgesi için müracaat edilecek kurum T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüdür. Teşvik belgesi ile ilgili her türlü iş ve işlem için kullanıcılar tarafından “Yatırım Teşvik Belgesi İşlemlerinin Elektronik Ortamda Yürütülmesine İlişkin Yetkilendirme Tebliği” kapsamında E-TUYS aracılığıyla Bakanlığa müracaat edilmelidir.
Gerçek kişiler, adi ortaklıklar, sermaye şirketleri, kooperatifler, birlikler, iş ortaklıkları, kamu kurum ve kuruluşları, kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşları, dernekler ve vakıflar ile yurt dışındaki yabancı şirketlerin Türkiye’deki şubeleri teşvik belgesi alabilirler.
Yatırım Teşvik Sistemi;
2012/3305 sayılı kararnameye göre Türkiye’deki iller sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyelerine göre 6 bölgeye ayrılmıştır. En az desteklenecek en gelişmiş bölge 1. Bölge, en çok desteklenecek olan en az gelişmiş bölge ise 6.bölgedir. Her bölgede yararlanılacak destek unsurları farklılık gösterirken, desteklenecek yatırım konuları il bazında farklılaştırılmıştır. Kararname ekinde yer alan Ek-1, Ek2A ve Ek-2B de bu detay yer almaktadır.
Ek-4 de ise teşvik edilmeyecek yatırım konuları ile teşviki belirli şartlara bağlı yatırım konuları yer almaktadır.
Teşvik sistemini, genel, bölgesel ve stratejik yatırımların teşviki şeklinde üç gruba ayırmak gerekmektedir.
Genel Teşvik Belgesi bölge ayırımı gözetilmeksizin, Ek-4 de yer alan teşvik edilmeyecek yatırım konuları ile teşviki belirli şartlara bağlı yatırım konuları dışındaki bütün yatırımlar için alınabilir. Yapılacak yatırımlarda, sadece gümrük vergisi muafiyeti ve KDV istisnası avantajı sağlamaktadır. Stratejik yatırımlar ise kararnamenin 8. Maddesinde yer alan kriterlerin tamamını sağlaması ve ithalat bağımlılığı yüksek ürünlerin üretimine yönelik yatırımlar için alınabilmesi nedeni ile uygulama alanının darlığından dolayı bu yazıda çok üzerinde durulmayacak, daha geniş bir kesime hitap eden ve önemli avantajlar içeren Bölgesel Teşvik Belgesinin anlatılması daha uygun olacaktır.
Yatırım teşvik belgesi almak için 1 ve 2. bölgede asgari 3 milyon TL, 3, 4, 5 ve 6. bölgede asgari 1,5 milyon TL yatırım yapılacağının taahhüt edilmesi gerekmektedir.
Bölgesel Teşvik Belgesi Kapsamındaki Destekler;
1- Gümrük vergisi muafiyeti,
2- KDV istisnası,
3- Vergi indirimi,
4- Sigorta primi işveren hissesi desteği,
5- Yatırım yeri tahsisi,
6- Faiz ve kar payı desteği (3-4-5 ve 6. Bölge destekleri için),
7- Gelir vergisi stopajı desteği (sadece 6.bölge yatırımları için),
8- Sigorta primi desteği (sadece 6.bölge yatırımları için).
Bu ana desteklerin yanında diğer mevzuattan kaynaklanan, damga vergisi muafiyeti, kaynak kullanımı destekleme fonu, geçici emlak vergisi muafiyeti, bina inşaat harcı istisnası, nakit sermaye indiriminde oranın %25 daha fazla uygulanması gibi desteklerde bulunmaktadır.
Gümrük Vergisi Muafiyeti
Avrupa birliği ülkeleri ile gümrük birliği anlaşmamız olduğundan, bu bölgeden getirilen makine ve teçhizatta zaten gümrük vergisi bulunmamakta, üçüncü ülkelerden yapılan makine ve teçhizat yatırımlarında gümrük vergisi avantajı sağlanmaktadır. Ancak, yurtiçindeki makine üreticileri korumak amacı ile 29.06.2021 tarihinde kararnameye eklenen Ek-8 deki yeni makine ve teçhizatların ithalinde gümrük vergisi ödenecek olup, söz konusu makinalar kullanılmış olarak belge kapsamında ithal edilmeyecektir.
KDV İstisnası;
Kullanılmamış makine ve teçhizatın yurtiçinden teslimi KDV den istisnadır. Yurtdışından alınacak makine ve teçhizat için ise izin verilen makine ve teçhizatın kullanılmış olanlarına da KDV istisnası uygulanmaktadır.
Bina inşaat harcamaları için KDV kanununun geçici 37 maddesine göre uygulanan KDV iadesi 30.04.2022 tarihi itibari ile kaldırılmıştır. Aynı madde yeniden düzenlenerek, imalat sanayii ile turizme yönelik yatırım teşvik belgeleri kapsamındaki inşaat işlerine ilişkin mal teslimleri ve hizmet ifaları 01.05.2022 ile 31.12.2025 tarihleri arasında KDV den istisna edilmiştir. Bunun yanında sabit yatırım tutarı beş yüz milyon Türk Lirasının üzerindeki stratejik yatırımlar kapsamında yapılacak bina-inşaat harcamaları için KDV iadesi ise 31.12.2023 tarihine kadar devam edecektir.
Vergi İndirimi;
Vergi İndirimi desteği sağladığı avantaj dikkate alındığında teşvik mevzuatının en avantajlı desteğidir. Vergi İndirimi Kurumlar Vergisi Kanununa eklenen İndirimli Kurumlar Vergisi-32/A maddesi ile uygulamaya konulmuştur.
Yapılan yatırım tutarının %15’i ile %70’i arasında yatırıma katkı tutarı (vergi indirimi) desteği sağlanmaktadır. Uygulamanın çok detay içermesi ve zorluğu göz önüne alındığında vergi indirimi desteğinin detaylarının ayrı bir yazıda ele alınması gerekmektedir. Bir sonraki yazımın konusu “Yatırım Teşvik Mevzuatında İndirimli Kurumlar Vergisi” olacaktır.
Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği;
Teşvik Belgesinin tamamlama vizesi yapıldıktan sonra, yatırımla sağlanan ilave istihdam için, bölgelere göre 2 ile 10 yıl arasında sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmının bakanlık bütçesinden karşılanması şeklinde desteklenir. Yapılan sabit yatırım tutarının bölgelere göre %10’u ile %35 i kadar bir destek sağlanabilir.
Yatırım Yeri Tahsisi;
Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara göre yatırım yeri tahsis edilmektedir. Mevzuata göre bölge ayırımı yapılmaksızın bölgesel ve stratejik yatırımlar için yatırım yeri tahsisi söz konusu iken, uygulamada üst bölgelerde yatırım yeri tahsis edilememektedir.
Faiz ve Kar Payı Desteği;
Faiz ve kar payı desteği 1 ve 2. bölgede yer almayıp, 3, 4, 5 ve 6. Bölgede yer almaktadır. En az bir yıl vadeli yatırım kredileri için ödenecek faiz veya kar payının bölgelere göre TL kredilerde 3 ile 7 puanı, döviz kredilerde 1 ile 2 puanı hazine tarafından karşılanmaktadır.
Ek-7 de yer alan ilçelerin OSB ve Endüstri Sanayi bölgelerinde sağlanacak faiz veya kar payı avantajı 2 kat olarak uygulanmaktadır.
Gelir vergisi Stopaj Desteği ve Sigorta Primi Desteği;
Sadece 6. Bölgede yer alan yatırımlar için sigorta primi işçi hissesinin asgari ücrete isabet eden kısmı ile asgari ücrete isabet eden gelir vergisi tutarları 10 yıl süre ile desteklenmektedir.
Öncelikli Yatırım Konuları;
Kararnamenin 17. maddesinde tek tek sayılan yatırım konuları, ilk 4 bölgede yapılması halinde de 5. bölgede yapılmış gibi desteklenmektedir. Bu durum vergi indirimi ve sigorta primi işveren hissesi desteği konusunda büyük avantaj sağlamaktadır. Örnek vermek gerekirse, eğitim ile ilgili okul yatırımları, savunma sanayi yatırımları, maden istihraç ve işleme yatırımları, arge projelerinin seri üretimine yönelik yatırımlar bu kapsamda yer almaktadır.
İlk kararnamede 9 çeşit yatırım konusu bu kapsamdayken bugün itibari ile 25 yatırım konusu bu kapsamda değerlendirilmektedir.
Alt Bölge Desteğinden Yararlanacak Yatırımlar;
Kararnamenin 18. maddesinde alt bölge desteklerinden yararlanılacak yatırımlar belirlenmiştir. Organize sanayi veya endüstri bölgelerinde yapılan yatırımlar, Ek-7 de sayılan ilçelerdeki yatırımlar bir alt bölge desteğinden yararlanırlar. Ek-6 da belirlenen orta ileri teknoloji sınıfında yer alan makine, otomotiv parçaları gibi ürünlerin üretimine yönelik yatırımlar ise ilk 3 bölgede yapılması halinde 4. Bölge desteklerinden yararlanacaktır.
Sonuç;
Yatırımların desteklenmesine ilişkin mevzuat, neredeyse cumhuriyet tarihimiz boyunca uygulanmış, ancak son yıllarda sağlanan avantajlar göz önüne alındığında üretime yönelik yatırım yapmak hiç bu kadar avantajlı halde olmamıştı. 2012/3305 sayılı kararnamede özellikle 05.10.2016 ve 22.02.2017 tarihlerinde yapılan değişiklikler ile yüksek vergi indirimleri işletmeleri yatırım yapmaya tetikler hale geldi.
Geniş bir konu olan yatırım teşvik sistemi ile ilgili genel açıklamalar yapmaya çalıştığım bu yazının yanında, yatırım yapan veya yapmayı düşünen işletmelerin, yatırım konularını belirlerken yatırımlarda devlet yardımları hakkında karar ve bu karara ilişkin tebliğin en son güncel halini dikkate alarak yatırımın maliyetini hesaplamaları yerinde olacaktır.
YMM Bülent FIÇICI – 19.09.2022
